İşten Çıkarılma Sebepleri Nelerdir?

İşten çıkarılma, kişinin kariyeri üzerinde etki bırakarak gelecekteki istihdam olanaklarını da etkileyebilmektedir. İşten çıkarılma, hem işveren hem de çalışan için oldukça stresli bir süreçtir. 

İşten Çıkarılma Sebepleri Nelerdir?

İstihdamın korunması ve iş güvencesi hakkı ile işten çıkma ya da işten çıkarılma süreçleri belirli bir prosedüre bağlanmıştır. İş güvencesi hakkı, işverenlerin sebep göstermeksizin işçileri işten çıkarmasına karşı koruma sağlar. Bu nedenle işveren, işçiyi yasal bir sebebi olmadan işten çıkaramamaktadır. 

İşverenin, çalışanı işten çıkarması için bir fesih sebebi yani işten çıkarılma sebebi gerekir. Çalışanın performansının düşmesi, hırsızlık, disiplinsizlik, iş tanımında olan görevleri yerine getirmemesi, işe geç kalması, sözlü ve yazılı uyarı almış olması gibi durumların bulunması halinde, işten çıkarılma hak ve güvenceler çerçevesinde belirlenir.

İşveren, çalışanı işten çıkarmadan önce çalışana yasaya ve mevzuatlara uygun olarak tavsiyelerde bulunup performansını artırma fırsatı sunmalıdır. Çalışanda görmüş olduğu olumsuz durumlara karşı yazılı ve sözlü uyarılarda bulunmalıdır. Bu durumların ardından çalışanın kıdem ve ihbar tazminatı alarak ya da tazminatsız bir şekilde işten çıkarılması mümkün olur. İşten çıkarılma sebepleri, tazminatız işten çıkarılma ve tazminat hakkı ile işten çıkarılma olarak iki başlık altında incelenmektedir. 

4857 sayılı İş Kanunu, işverenin işten çıkarma sebeplerini belirleyerek, bu sebepler doğrultusunda çalışanın, işten çıkarılması sürecinin yönetilmesini vurgulamıştır. Fakat, işverenin hukuki olmayan nedenlerden dolayı çalışanını işten çıkarması durumunda, işçi yasal haklarını koruma hakkına sahiptir.

İlgili İçerik: Engelli Çalışanların İşyerindeki Hakları Nelerdir?

Tazminatsız İşten Çıkarılma Sebepleri Nelerdir?

İşten çıkarılma sebepleri, iki başlık altında incelenmektedir. Bunlar: tazminatsız işten çıkarılma ve tazminat hakkı ile işten çıkarılmadır. İşverenler kanunda belirtilen maddeler kapsamında çalışanını haklı fesih ile işten çıkarabilmektedir. Haklı fesih ile işten çıkarılma durumunda çalışan ihbar ya da kıdem tazminatı alamaz. İş Kanunu’nda belirtilen tazminatsız işten çıkarılma sebepleri şunlardır:

• Yapılan iş sözleşmesinde işçinin işvereni kendisinde bulunmayan vasıfları bulunuyormuş gibi göstermesi ve yalan beyanda bulunması

• İşçinin, işverene ya da işverenin aile üyelerine kötü sözler söylemesi, namus ve şerefe dokunacak sözler sarfetmesi, bu konu ile alakalı uygunsuz davranışlar sergilemesi

• İşyerinde işçinin başka bir işçiye sözlü ya da fiziksel tacizde bulunması

• İşçinin işyerine sarhoş ya da uyuşturucu madde kullanarak gelmesi

• İşyerinde işçinin alkol ya da uyuşturucu madde tüketmesi

• İşverenin güvenini kötüye kullanarak meslek sırlarının ifşa edilmesi, işyerine maddi manevi zarar verilmesi

• İşçinin işyerinde hırsızlık yapması

• İşçinin 7 günden fazla hapis cezası alacak bir suç işlemiş olması

• İşçinin, izinsiz bir şekilde ard arda 2 gün işe gelmemesi

• İşçinin, uyarı almasına rağmen kendisine verilen görev ve sorumlulukları yerine getirmemesi

• Bilinçli olarak işçinin, iş güvenliğini tehlikeye atacak davranışlarda bulunması

• İşyerinde bulunan eşyalara bir aylık maaşından fazla maddi zarar veren işçi tazminatsız olarak işten çıkarılabilir.

Yukarıda belirtilen tazminatsız işten çıkarılma sebepleri, işverenlerin haklı fesih ile işçiyi işten çıkararak, ihbar ve kıdem tazminatı ödememe hakkına sahip olmasını ifade etmektedir. 

Tazminat Hakkı ile İşten Çıkarılma Sebepleri Nelerdir?

İşten çıkarılma sebepleri arasında birçok madde yer alır fakat bu maddeler işçiye tazminat ödemeden haklı fesih ile işten çıkarma ve tazminat ödeyerek işten çıkarma olarak ikiye ayrılır. İş Kanunu kapsamında işveren işçiyi, sebep göstermeden keyfi olarak işten çıkaramamaktadır. Çıkarması durumunda işçinin, işe iade davası, işçilik alacaklarını alamaması halinde işçilik alacakları davası, kıdem ve ihbar tazminatı hakkı bulunur. İşten çıkarılan haksız fesih ile çıkarılan bir işçi, kıdem ve ihbar tazminatı hakkına sahip olur.

Tazminat hakkı ile işten çıkarılma sebepleri şunlardır:

• İşverenin işçiyi işten çıkarması durumunda ihbar süresi uygulamadan direkt olarak çalışanın işine son vermesi durumunda

• Çalışanın işten çıkarılmayı kabul etmemesine rağmen işverenin işçiyi ücretsiz izne çıkarması halinde

• İşçiye karşı mobbing yapması, eşit davranmaması, ayrımcılık yapması

• İş sağlığı ve güvenliği kapsamında alınması gereken tedbirleri almaması ve bu nedenle işçinin iş kazası geçirmesi

• Salgın hastalık, pandemi, emeklilik gibi durumlardan dolayı işten çıkarması

• Maaş bordrosunda ve SGK prim ödemelerinde eşitsizlik bulunması

• İşçinin çalışma günü ve primlerinin SGK’da eksik gösterilmesi

• SGK sisteminde girdi çıktı yapılması

• Fazla mesai ücreti, prim, ikramiye, UBGT (Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günleri) ücretlerinin ödenmemesi ya da eksik ödenmesi

• İşçiye, kanunen belirtilen yıllık izin süresinin eksik kullandırılması ya da hiç kullandırılmaması

• Çalışanın günlük 11 saatten fazla çalışmak için zorlanması

• Çalışma koşullarının değişmesi ve değişen koşullarda çalışmaya zorlanması

• İş tanımında ya da görev ve sorumluluklarının haricinde yazılı izni olmadan iş yapmaya zorlanması durumlarına rağmen işverenin çalışanı işten çıkarmak istemesi üzerine işçi, kıdem ve ihbar tazminatı hakkına sahiptir. 

İşten Çıkarılma Durumunda İşçinin ve İşverenin Hakları Nelerdir?

İşten çıkarılma sürecinde işveren ve işçinin uyması gereken bazı kurallar, yasal haklar çerçevesindedir. Karşılıklı olarak hem işverenin hem de işçinin birbirinin hakkına saygı göstermemesi ve yasalara uymaması durumunda tazminat hakkı doğar. İşten çıkarılma durumunda işçinin ve işverenin hakları şunlardır:

• İşveren, iş sözleşmesi feshetme kararını adiil ve yasalara uygun olacak şekilde vermelidir. İşçinin performansı, sorumluluklarını yerine getirip getirmediği, işyerinin maddi durumu, ekonomik nedenler gibi birçok unsuru her açıdan incelemelidir. İşveren, işçinin haklarına saygı göstererek, yasal çerçevelere uygun olacak şekilde hareket etmekle yükümlüdür. 

• İşten çıkarılma sürecinde, işçinin bu durum hakkında bilgilendirilmesi mecburi bir uygulamadır. İşçinin kıdemine göre en az 14 gün önce olmak üzere işçi, bilgilendirilmelidir. Aksi halinde işveren, işçinin kıdemine göre tazminat ödemekle yükümlüdür.

• İşçi haklı bir sebep göstermeden direkt olarak işçiyi işten çıkaramaz. İşçi de aynı şekilde işverene, işten çıkmak istediğini yazılı olarak işverene bildirmekle yükümlüdür ve ihbar süresi kullanmalıdır. Aksi durumda işveren, çalışandan tazminat talep etme hakkına sahiptir.

• İşten çıkarılan işçinin, işsizlik maaşı alma hakkı bulunur. 

• İşverenin işçiyi haksız fesih ile işten çıkarması durumunda işçi; işe iade davası, işçilik alacakları davası açabilmektedir.