Yıpranma Payı Nedir? Nasıl Hesaplanır?

Türkiye’de yıpranma yapı uygulaması, 2000’li yılların başında gündeme gelerek çeşitli meslek gruplarında çalışan kişilerin yaşam kalitesini artırmak ve daha adil bir emeklilik sürecine sahip olması amacı ile yasalar ile düzenlenmiş ve korumaya alınmıştır. Yıpranma payı sosyal güvenlik sisteminin önemli bir parçasını oluşturarak, kişilerin çalışma koşullarının iyileştirilmesini ve ağır işlerde çalışan meslek gruplarındaki kişilerin erken emeklilik hakkı kazanmasını hedeflemiştir. 

2024 Ekim ayında güncellenen SGK erken emeklilik yıpranma payı meslek listesi ile birçok kişi Yıpranma Payı Nedir? Nasıl Hesaplanır?, Yıpranma Payı Nasıl Alınır? ve Yıpranma Payı Meslek Listesini merak etmekte. 

Yıpranma Payı Nedir?

Yıpranma payı, belirli meslek gruplarında çalışan kişilerin, mesleklerinde emeklilik öncesinde yaşamış olduğu yıpranma ve yorgunluğun bir telafisi olarak ifade edilebilir. Aynı zamanda yıpranma payı, bir çalışanın iş hayatı süresince geçirmiş olduğu sürede yaşadığı bedensel ve psikolojik yıpranmadır. Türkiye’de özellikle de tehlikeli iş kollarında ve ağır işlerde çalışan kişiler için düzenlenen yıpranma payı, çalışanların iş ortamındaki riskleri ve zorlukları göz önüne alarak, emeklilik süreçlerini daha avantajlı hale getirmeyi amaçlamaktadır. SGK tarafından tanınan yıpranma payı hakkı, her sene için ek prim günü vererek, erken emekliliği mümkün kılar.

Yıpranma payı, çalışanların yıpranmışlık durumunu tespit etmek ve bu payı hak eden kişilere ödeme yapmak amacıyla oluşturulan bir komisyon tarafından belirlenir. Bu komisyon, çalışanların mesleki deneyimi, sağlık durumu, çalışanın yaşı, çalışma şartları ve süresi gibi faktörleri dikkate alarak yıpranma payı tutarını belirler. 

Yıpranma Payı Nasıl Alınır?

Yıpranma payı almak ve yıpranma payı hakkından yararlanarak erken emekli olmak için sigortalı olarak çalışan kişinin tehlikeli ve ağır iş sınıfında çalışması, asgari prim gün sayısını tamamlaması ve SGK tarafından belirlenen meslekler kapsamında en az 3600 gün süresince çalışmış olması gerekmektedir. Gerekli şartları sağlayan ve belirtilen gün sayısında çalışmış olan sigortalı kişi, fiili hizmet süresi zammı alarak erken emekli olma hakkına sahip olur. 

İlgili İçerik: Ne Zaman Emekli Olurum?

Yıpranma Payı Nasıl Hesaplanır?

Yıpranma payı, her meslek grubu için farklı oranlarda belirlenmektedir. Bu oranlar; çalışan kişinin mesleki deneyimi, çalışma süresi, çalıştığı sektör, bedensel ve psikolojik etkenler göz önünde bulundurularak belirlenir.  Yıpranma oranının belirlenmesi için kullanılan yöntemler, her meslek grubu ve her sektör için farklılık gösterir. Yıpranma payı oranı belirlenirken öncelikle işin, tehlikeli ya da ağır iş sınıfına girip girmediğine bakılır. Örneğin, sağlık sektöründe çalışan bir hemşirenin yıpranma payı oranı, çalışmış olduğu süreye, çalışma koşullarına ve sağlık durumuna bağlı olarak değişiklik gösterir. Hemşirenin çalışma koşulları zorlu, mesleki deneyimi yüksek ve sağlık durumu çalışma koşullarından dolayı etkilenmiş ise yıpranma payı oranı da buna göre belirlenir.

Yıpranma payı hesaplanırken, belirtilen meslek gruplarında çalışan kişiler için ödenen prim gün sayısı diğer meslek gruplarında çalışan kişilere göre daha fazla hesaplanır. Yıpranma payı, çalışanın fiili hizmet süresi zammı ile alakalıdır. Örnek vererek açıklayacak olursak yıpranma payı hesaplamasında; senede 12 ay boyunca çalışmış olan sigortalı işçi, 15 ay çalışmış gibi yıpranma payı elde eder. Bu doğrultuda ise, her sene emeklilikte 360 gün olarak kabul edilirken fiili hizmet zammı kapsamındaki mesleklerde her sene 360 güne ilave olarak, 60 ile 180 gün arasında değişen oranlarda prim ödeme gün sayısı ilave edilir.Normal şartlarda çalışan bir işçinin emekliliğinde 360 gün dikkate alınarak emeklilik hesaplaması yapılırken, fiili hizmet zammı kapsamındaki işlerde yıpranma payı oranı ilave edilerek 420 ile 540 gün arasında prim ödeme günü dikkate alınır. Böylece, erken emeklilik hakkına sahip olur. 

İlgili İçerik: e-Devlet Emeklilik Sorgulama 

Yıpranma Payı Meslek Listesi

Geçtiğimiz günlerde SGK tarafından yapılan açıklamayla beraber erken emeklilik için yıpranma payı meslek listesi güncellendi. Fiili hizmet süresi zammından yararlanmak için SGK tarafından yayımlanan meslek listesi tam 45 adet mesleği kapsamakta. 60 ile 180 gün arasında değişen fiili hizmet süresi zammı meslek gruplarına göre değişiklik göstermektedir. Yıpranma payı meslek listesinde olan bazı meslekler şunlardır:

• Madenciler (Yeraltı çalışanları)

• Askerler (Subay, Astsubay, Uzman Erbaş, Sözleşmeli Erbaş ve Erler)

• Polisler ve MİT mensupları

• Sağlık çalışanları ve Radyoloji teknikerleri

• Gazeteciler

• İtfaiye çalışanları

• Demir ve çelik fabrikalarında çalışanlar

• Cıva üretim merkezlerinde çalışanlar

• Kurşun ve arsenik işleri ile uğraşan kişiler

• Cam fabrikası ve atölyesi çalışanları

• Çimento fabrikasında çalışanlar

• Cezaevi ve infaz kurumu personelleri

• Radyoaktif ve Radyoiyonizan maddeler ile çalışanlar

Bazı mesleklerde 60 ile 90 gün fiili hizmet süresi zammı uygulanırken yeraltında çalışan madenciler için bu zam 180 gündür. Yıpranma payı meslek listesine ve fiili hizmet süresi zamlarına SGK’nın resmi web sitesi üzerinden ulaşabilirsiniz. 

İlgili İçerik: Malulen Emekli Olma Şartları Nelerdir?

Yıpranma Payı Nasıl Sorgulanır? Nereden Öğrenilir?

Yıpranma payı süresini iki farklı yöntem ile öğrenmeniz mümkün. Yıpranma payı süresini öğrenmek ve yıpranma payı sorgulamak için e-Devlet platformuna T.C kimlik numarası ve şifreniz ile giriş yaparak arama kısmına “Kamu Görevlisi Sigortalıların Fiili Hizmet Süresi Zammı Uygulaması Kapsamındaki Hizmetlerinin Tespit Edilerek Hizmet Kayıtlarına İşlenmesi” yazarak ilgili ekrana geliniz. Ardından “yeni başvuru” butonuna tıklayarak yıpranma payını öğrenebilir ve sorgulayabilirsiniz. 

Bir diğer yıpranma payı sorgulama ve öğrenme yöntemi ise, ALO 170 SGK telefon hattını arayarak, Fiili Hizmet Yıpranma Payı süresinin HİTAP sistemine aktarılmasını talep edebilirsiniz.